فیزیوتراپی قوز (کایفوز) و درمان آن

 

 

 

کیفوز، که به  قوز پشت نیز شناخته می شود، به مشکلی اطلاق می شود که در آن ستون فقرات در ناحیه فوقانی کمر دارای انحنای بیش از حد است. قسمت فوقانی پشت یا ستون مهره سینه ای، به طور طبیعی دارای انحنای کمی است. ستون فقرات به طور طبیعی به سمت گردن، قسمت فوقانی کمر، و قسمت تحتانی کمر انحنا پیدا می کند تا بدین صورت به جذب شوک و تحمل وزن سر کمک کند. قوز پشت زمانی ایجاد می شود که قوس طبیعی پشت بیش از حد نرمال باشد.

 

افرادی که دارای قوز پشت هستند ظاهری خمیده دارند و در شانه های آنها دارای گردی قابل توجهی هستند. قوز پشت(کیفوز) می تواند فشار زیادی به ستون فقرات وارد کرده و باعث ایجاد درد شود. همچنین به دلیل فشاری که به شش ها وارد می کند باعث سخت شدن تنفس می شود. اگرچه قوز پشت می تواند در هر زمانی رخ دهد اما اکثرا در زنان کهن سال ایجاد می شود.  

 

قوز پشتی که به سن ارتباط دارد اغلب پس از پوکی استخوان ایجاد می شود و منجر به ضعف استخوان های ستون فقرات شده، تا حدی که استخوان ها یا ترک برمی دارند و یا فشرده می شوند. انواع دیگر قوز پشتی در نوزادان و نوجوانان مشاهده می شود که به دلیل بدشکلی ستون فقرات یا از هم جدا شدن استخوان های ستون فقرات به مرور زمان، ایجاد می شود.

 

قوز پشت خفیف مشکلات کمی را به همراه دارد، اما نوع حاد آن می تواند باعث درد و ظاهری بد شکل شود. درمان کیفوز(قوز پشت) به سن، علت انحنا و اثرات آن، بستگی دارد.

علت ها و دلایل

 

---

 

قوز پشت می تواند در هر سنی بر افراد تأثیر بگذارد. با این وجود، به ندرت در نوزادان ایجاد می شود زیرا معمولا به دلیل حالت نامناسب کمر است که در این صورت ‹کیفوز وضعی› نامیده میشود.

 

دیگر دلایل بالقوه قوز  پشت عبارتند از:

 

• پیری (به خصوص اگر کمر حالت نامناسبی داشته باشد)

• ضعف ماهیچه ای در ناحیه فوقانی کمر

• بیماری شوئرمن (در کودکان اتفاق می افتد و دلیل مشخصی ندارد)

• آرتریتیا دیگر بیماری هایدژنراسیوناستخوانی

• آسیب به ستون فقرات

• دیسک های ضعیف

• اسکولیوز (انحنای ستون فقرات)

 

علل دیگری نیز وجود دارند که کمتر باعث ایجاد قوز پشت می شوند:

 

• عفونت در ستون فقرات

• نقائص هنگام تولد،ماننداسپینا بیفیدا

• تومورها

• بیماری هایسیستم غدد درون ریز

• بیماری هایبافت همبند

• فلج اطفال

• بیماری پاژه 

• دیسترفی عضلانی

• انواع

   

  در ادامه به شرح علت قوز پشت  به تفکیک انواع آن می پردازیم:

   

• قوز پشت وضعیتی:

 

قوز پشت  وضعیتی یا "محدب شدن پشت" پی‌آمد حالت اندامی نامناسب است. این عارضه بالاترین درصد شیوع را در میان نوجوانان و جوانان دارد، چون افراد در این سن غالباً هنگام ایستادن و نشستن قوز می‌کنند و در نتیجه ستون فقرات انحنایی رو به جلو می‌یابد.

 

قوز پشت وضعیتی غالباً با افزایش بیش از حد قوس مهره‌های کمری (هیپرلوردوز) همراه است. مهره‌های کمری در حالت طبیعی انحنایی رو به جلو دارند و به شکل C برگشته هستند. هنگامی که مهره‌های کمری برای جبران قوس بیش از حد مهره‌های سینه‌ای در جهتی مخالف دچار انحناء بیشتر می‌شوند با عارضه هیپرلوردوز (قوس بیش از حد مهره‌های کمر) مواجه می‌شویم.

 

قوز پشت وضعیتی به خودی خود با دراز کشیدن روی سطح صاف یا در صورت کشیدگی شدید ستون فقرات برطرف می‌شود. این نوع قوز پشت در پرتونگاری (اشعه ایکس) هیچ ناهنجاری مهره‌ای را به نمایش نمی‌گذارد، چون دلیل بروز گوژپشتی بدشکلی یا آسیب ساختاری نیست. کیفوز وضعیتی در واقع به آسانی با آموزش حالت اندامی مناسب و بازآموزی شیوه صحیح نشستن و ایستادن اصلاح می‌شود و برای برطرف کردن آن نیازی به گچ گرفتن، بستن بریس یا نرمش و حرکت‌های اصلاحی وجود ندارد. بااین حال تقویت عضله‌های پشت بدن و کمر به حفظ حالت اندامی صحیح کمک می‌کند.

 

• قوز پشت شوئرمن:

 

انحناء مهره‌های سینه‌ای در قوز پشت شوئرمن معمولاً 45 و 75 درجه است و ضمناً سه مهره مجاور یکدیگر یا تعداد بیشتری از مهره‌ها با زاویه‌ای بزرگ‌تر از 5 درجه مثلثی شکل می‌شوند. شکل مثلثی مهره‌ها باعث می‌شود آنها به یکدیگر گیر کنند و فضای طبیعی بین مهره‌ها کاهش یابد.

 

همچنین در انتهای مهره‌های آسیب دیده (مثلثی شکل) گره اشمورل وجود دارد. این گره‌ها فتق‌های کوچک دیسک بین مهره‌ای (ماده محافظ بالشتک مانند بین مهره‌ها) در صفحه‌های پایانی مهره‌ها هستند. فتق دیسک زمانی رخ می‌دهد که فیبرهای خارجی دیسک (آنولوس) آسیب ببیند و ماده میانی نرم آن از فضای طبیعی خود بیرون بزند. به علاوه رباط‌های طولی قدامی نیز در بیماری شوئرمن ضخیم می‌شوند، سفتی و محکم بودن این رباط‌ها در بدشکلی ستون فقرات بی‌تأثیر نیست. رباط‌ها مهره‌های ستون فقرات را به یکدیگر اتصال می‌دهند. دلیل قوز پشت شوئرمن هنوز مشخص نشده است، اما نظریه‌های احتمالی گوناگونی در مورد شکل‌گیری آن وجود دارد. رادیولوژیست دانمارکی، که این بیماری به نام وی نامگذاری شده است، نخستین فردی بود که متوجه این عارضه شد و ریشه داشتن آن در فرایند "نکروز آواسکولار (مرگ سلولی ناشی از تداخل در خونرسانی اجزای استخوان)" را مطرح کرد، به این معنی که غضروف مهره‌ها به دلیل کاهش خونرسانی می‌میرد. شوئرمن بر این باور بود که این مرگ سلولی رشد سلولی را در زمان رشد مختل می‌سازد و به مثلثی شدن مهره‌ها می‌انجامد.

 

• قوز پشت مادرزادی:

 

قوز پشت مادرزادی به رشد غیرطبیعی ارثی مهره‌ها اشاره دارد؛ یعنی این که بیمار با گونه‌ای نقص، مانند شکل‌گیری ناقص ستون فقرات، متولد می‌شود که به گوژپشتی غیرطبیعی شدید می‌انجامد. این نوع قوز پشت رایج‌ترین دلیل غیرعفونی و غیرضربه‌ای فلج پایین تنه (پاراپلژی) محسوب می‌شود.

 

ارتباط بالایی (20 تا 30 درصد) بین ابتلا به ناهنجاری‌های مادرزادی در سیستم جمع‌آوری ادرار و قوز کمر مادرزادی وجود دارد. بنابراین اگر احتمال ابتلا به این کیفوز داده شود، پزشک دستور انجام پیلوگرام داخل وریدی (IVP) (گونه‌ای پرتونگاری برای بررسی کلیه‌ها)، میلوگرام یا ام. آر. آی. می‌دهد. از میلوگرام و ام.آر.آی. برای مطمئن شدن از رشد طبیعی ستون فقرات استفاده می‌شود.

 

قوز پشت مادرزادی شدید معمولاً با جراحی درمان می‌شوند. مداخله زودهنگام جراحی، در صورت لزوم، بهترین نتیجه را در مجموع به دست می‌دهد و از بیشتر شدن انحناء جلوگیری می‌کند. نوع روش جراحی به ماهیت ناهنجاری بستگی دارد.

 

برنامه‌های درمانی محافظه‌کارانه (بدون جراحی) در اصلاح این نوع قوز کمر تأثیرگذاری کمتری دارند. بنابراین در صورت انتخاب درمان بدون جراحی نیازی ضروی برای معاینه و مراجعه منظم به پزشک وجود دارد تا از وخیم شدن مشکل در آینده جلوگیری شود.

 

درمان

•  

   

   

  

   

  آموزش حالت اندامی مناسب و حرکت‌های صحیح بدن برای از بین بردن اثرقوز پشت، حفظ فعالیت بیمار در سطحی ایمن، به حداکثر رساندن دامنه حرکتی و همچنین آموزش روش‌های مدیریت بیماری از اهداف روش های درمان فیزیوتراپی محسوب می‌شود.

   

  اگر فرد مبتلا به قوز پشتی همچنان در حال رشد باشد، ممکن است پزشک معالج از بریس های خاصی (قوزبند) برای درمان قوز پشتی استفاده کند.استفاده از این بریس ها معمولا تا زمان اتمام رشد در پایان بلوغ ادامه می یابد.

   

  اگر زاویه قوس ستون مهره بیش از 75 درجه باشد، معمولا از جراحی برای درمان قوز پشتی استفاده می شود.

   

  فیزیوتراپی

   

  حالت اندامی نامناسب به بروز قوز کمر می‌انجامد، اما خبر خوش این است که معمولاً با اندکی تلاش از سوی بیمار قوس ستون فقرات اصلاح می‌شود و این زمانی است که فیزیوتراپی پا به میدان می‌گذارد. اکثر بیماران دچار بدشکلی قوز کمر وضعیتی زمانی که حالت اندامی نامناسب دارند احساس راحتی می‌کنند، بنابراین آنان باید روش صحیح نشستن، ایستادن و حرکت کردن را مجدداً فرابگیرند.

   

  فیزیوتراپیست قادر است تا شیوه تصحیح آگاهانه حالت اندامی را به بیمار آموزش دهد و به وی کمک کند تا متوجه شود که قرار گرفتن در حالت اندامی صحیح با چه احساسی همراه است. این متخصص بیمار را در تقویت عضلات ستون فقرات، یا در اصطلاح پزشکی عضله‌های جانبی ستون فقرات یعنی عضله‌هایی یاری می‌کند که به ستون فقرات متصل هستند و از آن حمایت می‌کنند. این عضله‌ها غالباً در قوز کمر وضعیتی عملکرد مناسبی ندارند. متخصص فیزیوتراپی حرکت‌های اصلاحی و نرمش‌هایی را برای بهبود این عضله‌های حیاتی آموزش می‌دهد. به محض آن که این عضله‌ها بهتر از ستون فقرات حمایت کنند، احتمال داشتن حالت اندامی نامناسب کاهش می‌یابد. تقویت عضله‌های ستون فقرات کاهش درد را نیز به ارمغان می‌آورد، چون این عضله‌ها بیش از اندازه مورد استفاده قرار نخواهند گرفت.

   

  برای رفع و اصلاح قوز کمر شوئرمن از فیزیوتراپی غالباً فیزیوتراپی همزمان با بستن بریس بهره گرفته می‌شود. از آنجایی که بریس حمایت بسیار زیادی را از ستون فقرات به عمل می‌آورد، برخی بر این باورند که بستن بریس می‌تواند عضله‌ها را ضعیف کند. برای جلوگیری از ضعیف شدن عضله‌ها انجام فیزیوتراپی توصیه می‌شود؛ در غیر این صورت عضله‌ها در زمان درآوردن بریس نمی‌توانند به خوبی ستون فقرات را نگه دارند و قوز ستون فقرات همچنان بیش از میزان طبیعی خواهد بود.

   

  فیزیوتراپی انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی (میزان حرکت کردن مفصل‌ها) را نیز بهبود می‌بخشد. فیزیوتراپی همگام با افزایش انعطاف‌پذیری عضله‌های همسترینگ، گرفتگی و سفتی این عضله‌ها را نیز کاهش می‌دهد.

   

  فیزیوتراپی قوز کمر ناشی از شکستگی‌های ستون فقرات از شکستگی‌های بیشتر جلوگیری می‌کند و به فراگیری حالت اندامی مناسب (بهتر) کمک می‌کند. متخصص فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا عضله‌های ستون فقرات را تقویت کند تا آن‌ها بهتر بتوانند ستون فقرات را حمایت کنند و بخشی از فشار روی مهره‌ها را به خود جذب کنند.

   

  متخصص فیزیوتراپی نرمش‌ها و حرکت‌های اصلاحی ایمنی را نیز به بیمار آموزش می‌دهد که برای سلامت استخوان بسیار مهم هستند. برنامه تمرینی تهیه شده متناسب با شرایط بیمار معمولاً نرمش‌های تحمل وزن (مانند پیاده‌روی یا تنیس) و حرکت‌های تقویتی (مانند وزنه‌برداری یا بلند کردن وزنه) را شامل می‌شود. سلامت استخوان، سابقه پزشکی و توانایی‌های جسمی بیمار در این برنامه تمرینی منحصر به فرد در نظر گرفته می‌شود.

   

  تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)

   

  تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) برای درمان بسیاری از بیماری های دردناک به کار برده می‌شود. میزان موفقیت این روش به عامل‌های گوناگونی از جمله محل قرارگیری الکترود، مزمن بودن مشکل و درمان‌های پیشین بستگی دارد.

   

  اولتراسوند

   

  اولتراسوند راهکار غیرتهاجمی رایجی برای درمان قوز کمر محسوب می‌شود. متخصص فیزیوتراپی ژل را روی سطح پوست بیمار پخش می کند و سپس دستگاه را به آرامی روی ناحیه مورد نظر می‌چرخاند. اولتراسوند از امواج صوتی با فرکانس بالا برای رساندن گرما به بافت‌های عمیق (مانند عضله ها) بهره می‌گیرد. این روش درمانی جریان خون و التیام‌بخشی بدن را بهبود می‌دهد، گرفتگی عضلانی را برطرف می‌کند، التهاب را کاهش و درد را تسکین می‌دهد.

   

  حرکات اصلاحی

   

• کشش 90 درجه پشت:

 

 

کشش 90 درجه پشت، عضله‌های لاتیسیموس (زیر بغل) بالاتنه را با شل کردن آنها به کار می‌گیرد و فرد را قوی‌تر می‌سازد و کمک می‌کند تا وی بتواند راحت‌تر با حالت اندامی صحیح صاف بایستد. تنها وسیله مورد نیاز انجام این حرکت یک صندلی است. پاها را به عرض شانه باز کنید، عضله‌های شکم را سفت کنید و شانه‌ها را صاف کنید و به سمت عقب فشار دهید. زانوها را اندکی خم کنید و در این بین با صاف کردن و دراز کردن بازوها به روبرو از مفصل ران خم شوید. کف دو دست و ساعدها را روی پشتی صندلی قرار دهید تا هنگام تلاش برای قرار دادن بدن در زاویه 90 درجه تکیه‌گاه بدن باشند. بازوها باید صاف، صورت گرفته بین دو بازو  و سمت پایین باشد. پشت بدن را تا جایی که می‌توانید در حالتی افقی صاف نگه دارید. این حالت را تا زمانی که می‌توانید، در صورت امکان 15 تا 30 ثانیه، حفظ کنید.

 

• کشش ابرقهرمان در حال پرواز:

 

 

کشش ابرقهرمان عضله‌های پشت، مفصل ران و شانه را به کار می‌گیرد و در شل کردن عضله‌های سفتی مؤثر است که در قوز کمر وضعیتی نقش دارند. این حرکت با توجه به حالت قرارگیری بدن نامگذاری شده است؛ چون فرد در حین انجام آن به ابرقهرمانی در حال پرواز شباهت دارد، اگرچه این کشش روی کف زمین انجام می‌شود. تشک یا پتویی را پهن کنید و به شکم روی آن دراز بکشید. پاها را رو به بیرون بکشید و کاملاً دراز کنید به گونه‌ای که روی پا زمین را لمس کند و کف پاها رو به بالا باشد. بازوها را در مقابل بدن دراز کنید، و کف دو دست را مانند زمان دست زدن به یکدیگر بچسبانید. عضله‌های شکم را منقبض کنید و قسمت پایین پا را اندکی با فشار دادن مفصل‌های ران به کف زمین بلند کنید. در این بین بازوها را نیز در حالی بلند کنید که سرتان رو به پایین باشد و بین بازوها احساس فشار ملایمی داشته باشید. سعی کنید بدون حرکت دادن سر یا تکان خوردن بازو و پا چند ثانیه در این حالت بمانید.

 

• حرکت کششی مار کبری:

 

 

حرکت کششی مار کبری عضلات پشت و شکم را به منظور حمایت از ستون فقرات تقویت می‌کند و به این ترتیب قوز کمر وضعیتی بهبود می‌یابد. روی شکم با پاهای صاف، مانند کشش ابرقهرمان، دراز بکشید. ساعدها را خم کنید و کف دو دست را روی کف زمین دقیقاً زیر شانه قرار دهید. در این حالت شبیه به وضعیت شنا قرار می‌گیرید، جز آن که پاها صاف روی زمین قرار می‌گیرد. دو دست و مفصل‌های ران را به زمین فشار دهید و بالاتنه را به کمک این فشار تا جایی بلند کنید که پاها از روی زمین بلند نشوند. حداقل 15 ثانیه در این حالت بمانید. هنگام انجام این حرکت در قفسه سینه، شکم و پشت احساس کشش خواهید کرد.

 

• کشش قفسه سینه:

 

 

یکی دیگر از حرکت‌های کشش قفسه سینه که عضله‌های منقبض را شل می‌کند و به حفظ حالت اندامی صحیح پشت بدن کمک می‌کند کشش قفسه سینه است. به پشت با زانوهای خمیده روی کف زمین دراز بکشید و دو دست را پشت سر به هم بچسبانید. ساعدهای خمیده را بیشتر به زمین بچسبانید و در این بین شانه‌ها، باسن و کف پا را از روی زمین بلند نکنید تا در قفسه سینه و زیر بازوها احساس کشش کنید.

 

• تقویت عضلات شکم:

 

 

روی توپ سوئیسی (تناسب اندام) به گونه‌ای دراز بکشید که نافتان روی مرکز توپ قرار بگیرد. عضله‌های شکم را سفت کنید و بازوی راست و پای چپ را تا جایی بلند کنید که با بدن موازی شوند. چند ثانیه در این حالت بمانید سپس به حالت اولیه برگردید. این حرکت را با بازوی چپ و پای راست نیز تکرار کنید. این حرکت را 6 تا 8 بار انجام دهید.

 

• کشش در حالت دمر:

 

 

در این حرکت که در حالت خوابیده انجام می‌شود بر تقویت عضله‌های قسمت بالای پشت تمرکز می‌شود و در نتیجه برجستگی بیش از اندازه مهره‌های سینه‌ای به مرور زمان کاهش می‌یابد.

 

• بالا بردن جانبی:

 

 

این حرکت از آن رو تمرینی دشوار است که حین صاف نگه داشتن بازوها انجام می‌شود. برای انجام این حرکت با هر دست یک دمبل را بالا کنید و بازوها را به گونه‌ای بچرخانید که ساعدها نه به سمت بیرون بلکه به سمت پایین باشند. بازوها را رو به بیرون و صاف نگه دارید و آن‌ها را تا زیر شانه بلند کنید. هنگام بلند کردن بازوها تصور کنید که سیم بسیار کوچکی به ساعد و نه مچ دستان، وصل است و همین سیم است که بازو را بالا می‌برد. پس از بلند کردن بازوها تا بلندای شانه، آن‌ها را پایین بیاورید و حرکت را تکرار کنید.

 

• بالا بردن به صورت عمودی:

 

 

این حرکت قسمت بالایی پشت، شانه‌ها و عضله‌های دو سر را به یکباره هدف قرار می‌دهد. دست‌ها را نزدیک یکدیگر نگه دارید (مطابق تصویر بالا). پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید و وزنه‌ها را به طوری نگه دارید که کف دست به سمت بدنتان باشد، سپس وزنه ها را تا کمر بالا بیاورید، ساعدها را خم کنید و وزنه‌ها را تا سطح قفسه سینه بالا بکشید. در این حالت ساعدها باید اندکی بالاتر از شانه‌ها قرار بگیرند و مچ‌ها صاف باشند. وزنه‌ها را پایین بیاورید و حرکت را تکرار کنید.

 

بریس

 

بستن بریس درمان استاندارد کنترل کردن افزایش انحناء در نوجوانانی به شمار می‌رود که هنوز در حال رشداند و امکان بیشتر شدن قوز آنها وجود دارد. نکته مهم این است که بیمار باید هر روز چند ساعت طبق تجویز پزشک از بریس استفاده کند. توجه داشته باشید پس از باز کردن بریس عضلات ضعیف می باشند، بنابراین باید از درمان های فیزیوتراپی به منظور تقویت آنها استفاده کرد.

 

پیشگیری

 

قوز کمر مادرزادی و شوئرمن، هر دو، پی‌آمد وجود مشکلی ساختاری در مهره‌ها هستند؛ در نتیجه به هیچ طریقی نمی‌توان از این نوع کیفوزها جلوگیری کرد. بستن بریس و انجام حرکت‌های اصلاحی پیشرفت قوز پشت شوئرمن را آهسته می‌سازد. اما می‌توان با فیزیوتراپی و انجام حرکت‌های اصلاحی تقویت کننده عضله‌های کمر و پشت، از قوز کمر وضعیتی پیشگیری نمود یا شدت آن را کاهش داد.

 

اکثر بیماران مبتلا به قوز پشت بدون جراحی و با ترکیب روش های فیزیوتراپی، نرمش و دارو نتایج خوبی را در درمان قوز کمر به دست می آورند. حتی در موارد شدیدتری که در نهایت انجام عمل جراحی ضرورت می‌یابد، تقریباً تمام بیماران می‌توانند فعالیت‌های معمول خود را بدون هیچ محدودیتی پس از سپری شدن دوره بهبود از سر بگیرند. چگونگی درمان قوز کمر در کودکان نیز بستگی به شدت و نوع قوز پشت دارد، اما در اکثر موارد بدون نیاز به جراحی این مشکل برطرف می شود.